Bachantki Hans Werner Henze reżyseria Krzysztof Warlikowski, Salzburger Festspiele 2018

Bachantki (1966) – opera Hansa Wernera Henzego – to epicentrum namiętności i konfliktów pomiędzy człowiekiem a bogiem, między potrzebami zbiorowości a przemocą stosowaną wobec niej przez władzę, między samotnością a pragnieniem dotyku. Arogancja i skrajna pycha władzy niesłuchającej mądrości i doświadczenia, zasklepionej w wyższościowych konstruktach tożsamościowych (na przykład pogardliwej „królowej matki” czy domniemanej „męskości” władcy), zostaje całkowicie obnażona i okrutnie wykpiona, a jej reprezentanci i reprezentantki podlegają ostatecznemu upokorzeniu i anihilacji. Już w prologu do opery gniewny Dionizos zapowiada (słowami napisanymi przez samego kompozytora), iż za brak poszanowania tradycji i uznania kultu jego matki Semele, król Penteusz i jego ród musi odebrać stosowną lekcję. Boga więzić nie wolno! – brzmi jego ostrzegający krzyk. Władza, wraz ze swoim systemem skrajnych represji wobec wyznawców i wyznawczyń Dionizosa, okazuje się bezradna wobec sił napędzanych żywotną boską energią. Tortury nie uciszą menadyjskich bębnów, a taniec i rytuał będą się rozgrywać poza murami miasta, które zresztą – jako symbol złej władzy – ulegnie całkowitemu zniszczeniu. Ten wywrotowy charakter Bachantek Eurypidesa rozbrzmiewał z całą mocą w momencie premiery podczas Salzburger Festspiele – festiwalu tworzącego historię opery dwudziestowiecznej, który zamówił to dzieło u Henzego w roku 1963 –  dwadzieścia lat po zakończeniu wojny i w przeddzień rewolt roku 1968.

Jednoaktowa opera, nosząca w oryginale tytuł The Bassarids, jako że powstała do anglojęzycznego libretta autorstwa Wystana Audena i Chestera Kallmana, jest potężnym epickim widowiskiem w układzie czteroczęściowym. Reprezentuje estetykę kompozytora, powstałą w oporze wobec dominującego wówczas abstrakcjonizmu, którą określał jako musica impura – otwartą na ludzką realność i cielesność, wpływy literackie i alegoryczne, nieodcinającą się od tradycji. W tym wielkim dziele dochodzi do spotęgowania ekstremizmów tak przenikliwie ewokowanych przez Eurypidesa.

Inscenizacja Krzysztofa Warlikowskiego to zdaniem krytyków nie tylko „oszałamiający sukces” (według „Die deutsche Bühne”), ale przede wszystkim „magiczny moment” festiwalu (BR-Klassik). Bakchiczną energię spektaklu tworzą charyzmatyczne osobowości sceniczne –– absolutnie zjawiskowy Sean Panikkar obsadzony w roli Dionizosa oraz Sir Willard White w roli Kadmosa. Postać wykreowana przez Rosalbę Gueerrero Torres to porywające swoją skrajnością, czyste wcielenie dionizyjskiego szału, namiętności, która ma pozbawiać rozumu. Jej  choreografia i obecność na scenie jest tak ekstremalna, jak sama esencja energii sprawczej rozpętanej w tej tragedii. Rytualizm i współczesność, olśniewająca zmysłowość barw i kształtów, podkreślana drapieżną grą światła, rozgrywa się w synergii kostiumów i scenografii Małgorzaty Szczęśniak, która zawarła tu wyrafinowane aluzje do przerażającego Salò Pasoliniego. To ekstremum, jądro ciemności i jasności.